ตามหลักฐานทางโบราณคดีที่ได้ค้นพบวัตถุต่าง ๆ บริเวณอ่าวบ้านดอนซึ่งได้ค้นพบ “ขวานหิน” ซึ่งสันนิษฐานว่าบริเวณดังกล่าว เป็นที่อยู่ของ มนุษย์มาตั้งแต่เมื่อ 1,200 – 2,000 ปี มาแล้ว “ขวานฟ้า” เป็นขวานหิน ลักษณะรูปขวาน และเชื่อกันว่าคนสมัยนั้นได้ใช้เป็นอาวุธสําหรับล่าสัตว์เป็น อาหาร ค้นพบกลองมโหระทึก เมื่อเดือน กันยายน พ.ศ.2520 ที่วัดคีรีวงการามตําบลตลิ่งงาม จํานวน 2 ใบ สําหรับกลองมโหระทึกที่ค้นพบ นักวิชาการทาง โบราณคดีและประวัติศาสตร์ยืนยันว่ากลองมโหระทึก 2 ใบนั้นทําด้วยโลหะสัมฤทธิ์ มีแหล่งผลิตอยู่ในเวียดนามตอนเหนือ ดังนั้น เจ้าของกลองมโหระทึกบนเกาะสมุยอาจจะเป็นนักเดินทางมาจากที่อื่น ที่ไปตั้งถิ่นฐานอยู่ (ชั่วคราว) บนเกาะเป็น กลองมโหระทึกใบหนึ่งที่มีลักษณะ พิเศษคือด้านข้างกระพุ้ง กลองมีรูปเรือที่มักเรียกว่า “เรือส่งวิญญาณ” เป็นเรือยาวๆ มี หัวและท้ายโค้งขึ้นเล็กน้อย ในเรือมีนกและคน ครึ่งนกที่หัว ประดับขนนกอยู่หลายคน

ด้วยเหตุนี้จึงเชื่อว่าผู้คนกลุ่มหนึ่งที่ เดินทางขึ้นไปอาศัยบนเกาะสมุยไม่น้อยกว่า 2,000 ปี มาแล้ว จะต้องมีความชํานาญในการเดินเรือเป็น อย่างดี เพราะ การสลักลวดลายเป็นรูปเรือ เพื่อส่งวิญญาณคนตายเช่นนี้ ย่อมเกิดขึ้นจากประสบการณ์ในการเดินทะเลอย่างเชี่ยวชาญ มาแล้ว เชื่อกันว่าคน ที่มาตั้งรกราก สร้างบ้านเรือนบนเกาะสมุยในยุคแรก อาจจะในลักษณะของการแสวงหาโชคหา แหล่ง ทํากินใหม่ หรือด้วยเหตุบังเอิญ เช่น หลบลมมรสุม มาแวะจอดเรือเป็นครั้งคราวหรือการขึ้นมาหาน้ำจืดส่วนผู้คน ถิ่นเดิมหรือคนอพยพเข้ามาสู่เกาะสมุยนั้น ตามสันนิษฐานของ พระครูอินทปัญญาจารย์ ได้พบร่องรอยและ หลักฐาน มากมายพอที่จะเชื่อถือได้ว่าชนชาวอินเดียได้เข้ามาเกี่ยวข้องในดินแดนแถบอ่าวบ้านดอน ไม่น้อย กว่า 2,000 ปีส่วนคน ไทยเข้ามาทีหลังชาวอินเดียเล็กน้อย

1. “สมุย”น่าจะเป็นคําในภาษามาลายูเพราะเมื่อได้ตรวจสอบรายชื่อต่าง ๆในทะเลรอบอ่าวบ้านดอน ตลอดจน ชื่อตําบล หรือสถานที่บางแห่งของ ดินแดนส่วนนี ้มีชื่อซึ่งไม่ใช่ภาษาไทยอยู่เป็นจํานวนมากเช่น ชื่อเกาะสมุย พะงัน วัวตาหลับ พะลวย เป็นต้น ชื่อตําบลเฉงอะ กระแดะ ฉะโหละ ละแม โมถ่าย เป็นต้น และที่เกาะสมุยมีชื่อ หมู่บ้าน แห่งหนึ่งที่เชื่อกันว่าเป็นภาษามาลายูคือ บ้านลิปะน้อยและลิปะใหญ่ ซึ่งภาษามาลายูแปลว่า ”คลอง น้ำ” ซึ่งมีความหมาย ตรงกับสภาพภูมิประเทศ ที่มีลําคลองไหลผ่าน นอกจากนี ้ที่ชวนให้เข้าใจว่าเป็นภาษา มาลายูเพราะที่เกาะพะงันก็มีชื่อ ทํานองนี้ อยู่มาก เช่น ฉะโหละ นั้นคํามาลายูว่า ดาโละ แปลว่าอ่าว ส่วนหลํานัน คํามาลายูว่า ดาลํา หรือตาลํา แปลว่าลึก เมื่อรวมกัน เป็น ดาโละตาลํา แปลว่า อ่าวลึก ซึ่งเมื่อพิจารณา ตามสภาพภูมิศาสตร์แล้ว ที่นั่นมีสภาพ เป็นอ่าวลึกจริง ๆ

2. “สมุย” เป็นคํามาจากภาษาทมิฬอินเดียใต้คือมาจากคําว่า"สมอย” ที่แปลว่า คลื่นลม ต่อมาคําว่า สมอย ได้ เปลี่ยนเป็นคําว่า “สมุย”